نهاد وقف در گیلان دوره قاجار

وقف به عنوان یک پدیده دینی و تاریخی از موضوعاتی است که کمتر ذهن یک پژوهشگر تاریخ را به خود مشغول نموده است. به طوری که کمتر محققی نهاد وقف را به عنوان موضوع تحقیق بر می گزیند و به مطالعه آن به ویژه در حوزه ی شهر یا یک روستا می پردازد. فقر اطلاعات و علاقه در جهت مطالعه نهاد مورد نظر و سیر تحولات آن در گیلان از دلایل انتخاب نهاد وقف به عنوان موضوع پژوهش بوده است. شایان ذکر است به جهت رشد و گسترش نهاد وقف در گیلان دوره قاجار، این دوره در رساله حاضر محور قرار گرفته است. از مهمترین سوالات مطرح شده در رساله میزان نسبت موقوفات اجتماعی به موقوفات فرهنگی- مذهبی و عوامل موثر بر میزان موقوفات گیلان عصر قاجار است. روش کار در پژوهش حاضر، توصیفی - تحلیلی بوده است. در قدم اول به منابع و ماخذ در دسترس، مراجعه و مطالب مورد نظر فیش برداری گردید. قدم بعدی استفاده از اسناد مربوط به وقف نامه ها در گیلان دوره قاجار است. با مطالعه اسناد و دقت در نام واقفان و نوع رقبه و مصرف آن اطلاعات جامعی در مورد پایگاه اجتماعی واقفان و نوع رقبات در گیلان و مصارفشان به دست آمده است. از مقایسه میان وقف نامه های گیلان در این دوره چنین بر می آید که نسبت موقوفات فرهنگی- مذهبی به مراتب بیشتر از موقوفاتی با کارکرد صرفا رفاهی و اجتماعی است. علاوه بر این با توجه به تاریخ انجام وقف، میزان تاثیر عوامل مختلف بر کاهش یا افزایش وقف مورد بررسی قرار گرفته است. از نتایج به دست آمده آن است که موقعیت جغرافیایی و تقسیمات شهری، عملکرد حکام، میزان جمعیت، فرهنگ جامعه و نیز جنگ ها و بلایای طبیعی بر کاهش و افزایش موقوفات در گیلان تاثیر داشته اند.